Kolesterol damarlara nasıl zarar verir?

Vücudunuz gereğinden fazla kolesterol üretiyor olabilir ki bu durum aileseldir, ayrıca çoğu insan yağlı ve kolesterollü gıdalardan fazla miktarda tüketir, sonuçta kan kolesterol seviyesi yükselir. Kandaki fazla miktarda LDL (kötü) kolesterol kan damarlarında, damar çeperinde birikir. Özellikle kalbi ve beyni besleyen damarlar kolesterol yüksekliğinden daha fazla etkilenir. Damar duvarındaki kolesterol birikintileri, diğer bazlı maddeler ve bazı kan hücreleri ile birleşerek damar duvarında damar sertliği plaklarını oluşturur. Damar duvarında kolesterol plaklarının oluşması damar sertliği ya da ateroskleroz olarak adlandırılır. Damar duvarında biriken plak zamanla çoğalır, damarın içine doğru büyür ve neticede damarı daraltır. Damar daraldığında, beslediği kalp kaslarına yeterince kan götüremez.

Ne kadar kolesterol yüksektir? Her insan için kolesterolün normal değeri farklı olabilir, doktorunuz aşağıdaki etkenleri toplu olarak değerlendirir ve kolesterol seviyenizin normal ya da yüksek olduğuna karar verir.

• LDL kolesterol miktarı
• HDL kolesterol, LDL kolesterol oranı
• Total kolesterol miktarı
• Trigliserit miktarı
• Kalp damar hastalığı için diğer risk faktörleriniz
• Yaşınız ve fiziki aktivite durumunuz
• Sağlık durumunuz ve diğer hastalıklarınız

Normal kolesterol seviyesi ne kadardır?

Total kolesterol: Total kolesterol yüksekliği kalp damar hastalığı riskini artırır. Total kolesterolün normal değeri içeriğindeki HDL ve LDL miktarına göre belirlenir.
Total kolesterolün normal değeri:
- 20 yaş ve altında 75-169 mg/dL
- 21 yaş üzerinde 100-199 mg/dL

LDL kolesterol: Kötü kolesterol olarakta adlandırılır, kolesterolü karaciğerden diğer dokulara ve hücrelere taşır. Kalp damar hastalığı riskini artıran en önemli etkenlerden biridir, kolesterol yüksekliği tedavisi LDL kolesterol değerine göre yapılır.
- LDL kolesterolün ideal değeri 100 den az olmasıdır.
- 100-130 arası değerler yüksek normal olarak değerlendirilebilir.
- 130-159 arası değerler sınırda yüksek
- 160-189 yüksek LDL kolesterol
- 190’ın üzeri çok yüksek LDL kolesterol

Kalp damar hastalığı olan bir hastada LDL kolesterol 70’ten az olmalıdır. Şeker hastalığı olanlar yada kalp damar hastalığı için yüksek riskli olanlarda LDL kolesterol 100’den az olmalıdır. Kalp damar hastalığı riski düşük olanlarda 130 mg/dL’den daha az olmalıdır.

HDL (iyi) kolesterol: İyi kolesterol olarak ta adlandırılır, hücrelerde oluşan ve kanda fazla miktardaki kolesterolü alır karaciğere taşır ve buradan safra asitleri olarak atılır böylece damarlarda birikmesine mani olur. HDL kolesterol kalp damar hastalığına karşı koruyucudur. HDL kolesterol seviyesi kadınlarda erkeklerden daha yüksektir.

HDL kolesterolün normal değeri:
- Erkeklerde 45 mg/dl üzerinde, kadınlarda 55 mg/dl’nin üzerinde olmalıdır.
- HDL kolesterolün 40 tan az olması kalp damar hastalığı riskini arttırır.
- HDL kolesterolün 60 tan fazla olması çok iyidir ve kalp damar hastalığına karşı koruyucudur.
- Total kolesterol yüksek iken HDL kolesterolünde yüksek olması durumunda kalp damar hastalığı riski yüksek olmaz.

Trigliseritler: Gıdalarla alınan ve vücutta oluşan yağların çoğu kanda trigliseritler olarak bulunur. Trigliseritler kanda VLDL ve şilomikronlar şeklinde taşınırlar. VLDL karaciğerde oluşur ve aynı zamanda kolesterol de içerir. Şilomikronlar gıdalarla alınan yağlardan bağırsaklarda oluşturulur ve gıdalarla alınan yağları bağırsaklardan karaciğere taşır. Fazla kilolu olanlar, şeker hastalığı yada gizli şeker hastalığı olanlarda trigliserit seviyesi yüksek olur. Şeker yemek, alkol almak, yağlı yemek trigliserit seviyesini yükseltir. Kanda trigliseritlerin yüksek olması kalp damar hastalığı riskini artırabilir.
- Normal trigliserit değeri 150 den az olmasıdır.
- 150-200 arası sınırda yüksek trigliserit değeridir.
- 200-500 arası yüksek trigliserit değeridir.
- 500’ün üzerindeki trigliserit değeri çok yüksektir.

Kimlerin kolesterolü ölçülmelidir?

Ailesel kolesterol yüksekliği olmayan sağlıklı ailelerde 20 yaşından başlayarak her 5 yılda bir kez kolesterol düzeyi ölçülmelidir. Ancak ailesel kolesterol yüksekliği ve çok erken yaşlarda kalp damar hastalığı olan ailelerde tüm çocukların kolesterol düzeyi ölçülmeli ve düzenli aralıklarla takip edilmelidir. Kolesterol yüksekliği uzun yıllar içinde damar sertliğine neden olduğundan, erken yaşlarda tedavi başlanması ile ileri yaşlarda ortaya çıkacak kalp damar hastalığı ertelenebilir.

Kolesterol seviyesini belirleyen etkenler nelerdir?

• Diyet: Gıdalarla alınan doymuş yağlar, trans yağlar ve kolesterol, kan kolesterol seviyesini yükseltir. Diyetinizdeki doymuş yağ, trans yağ ve kolesterol miktarını azaltın. Doymuş yağlar ve trans yağlar kan kolesterolünü yükselten en önemli etkenlerdir.
• Obezite: Fazla kilolu olmak kalp damar hastalığı riskini artırmasının yanı sıra kan trigliserit seviyesini de yükseltir. Fazla kilolar LDL kolesterolün yükselmesine HDL kolesterolün düşmesine neden olur. Kilo vermek kan trigliserit ve LDL kolesterol seviyesini azaltır ve HDL kolesterol seviyesini yükseltir.
• Egzersiz: Haftada en az 3-5 gün ve günde en az 30 dak yapılan düzenli aerobik egzersiz LDL kolesterol seviyesini azaltır ve HDL kolesterol seviyesini yükseltir, aynı zamanda kilo vermeye yardımcı olur.
• Yaş ve Cinsiyet: İlerleyen yaşla birlikte 60-65 yaşına kadar kolesterol seviyesi yükselir. Menapoz öncesi kadınlarda kolesterol seviyesi erkeklerden daha düşüktür. Menapoz sonrası kadınlarda LDL kolesterol yükselebilir ve HDL kolesterol azalır.
• Genetik: Kolesterol yüksekliği büyük ölçüde genetik yani ailesel geçişlidir. LDL kolesterolün üretim hızı ve kandan temizlenme hızı büyük ölçüde genetik olarak belirlenir. Ailesel kolesterol yüksekliğinin bir çeşidi 500 kişiden birinde görülür ve çok erken yaşlarda kalp damar hastalığına neden olur.
• Stres: Duygusal streslerin kolesterol seviyesini artırabileceği bildirilmiştir, bazı insanların stresli zamanlarında daha fazla ve daha ağır yemekler yemeleri bunun nedeni olabilir.
• Doymuş yağlar ve trans yağlar: Kalp damar sağlığı açısından sadece kolesterol değil, doymuş yağlar ve trans yağlar da zararlıdır. Gıda ambalajlarında yazılan kolesterol içermez ibaresi, doymuş yağlar ve trans yağlar içermediği anlamına gelmez. Bitkisel yağlar kolesterol, doymuş yağ ve trans yağ içermez, ancak tüm yağların kalori değeri çok yüksektir ve kilo almaya neden olurlar. Protein ve şekerlerin 1 gramında 4 kalori varken yağların 1 gramı 9 kalori içerir. Bitkisel yağlardan monoansature yağlar özellikle zeytin yağı olmak üzere kanola yağı, fındık yağı tercih edilmelidir. Günlük alınan kalorinin ortalama % 30 kadarı yağ olarak alınmalıdır.

Kolesterol nasıl düşürülür?

• Hayvansal yağlardan uzak durun, kırmızı et tüketimini azaltın haftada 2-3 öğünden fazla kırmızı et yemeyin ve yağsız kırmızı et yiyin, süt ürünlerini az yağlı olanlarından yiyin.
• Ansature (doymamış) yağlar yani bitkisel yağları kullanın.
• İçinde ne yağı olduğunu bilmediğiniz hazır gıdalardan uzak durun.
• Balık ve kümes hayvanları etleri yiyin.
• Sigarayı bırakın.
• Egzersiz yapın.
• Kilo verin, fazla kilolarınızdan kurtulun.
• Lifli gıdalar: meyve, fasulye, barbunya vs baklagiller, fındık fıstıklar, yulaf daha çok tüketin.
• Haftada 3-5 taneden fazla yumurta sarısı yemeyin.

Kalp damar hastalığı risk faktörleri:

• Ailede kalp damar hastalığı olması (anne, baba veya kardeşlerde)
• Şeker hastalığı
• Sigara
• Kolesterol yüksekliği
• Hipertansiyon
• Fazla kilolu olmak, Obezite (BMI>30)
• Yaş (Erkek 45 yaş ve üzeri; Kadın 55 yaş ve üzeri)
• Hantal ve hareketsiz hayat tarzı
  

Kalp damar hastalığı için değiştirilemeyen tek risk faktörü genetiktir. Birinci derece erkek akrabalarınızda 55 yaş kadın akrabalarınızda 65 yaşından daha erken kalp damar hastalığı ortaya çıktı ise siz de kalp damar hastası olmaya adaysınız demektir. Ancak, tüm diğer risk faktörleri düzeltilebilir ve böylece kalp damar hastalığı gelişimi geriletilebilir, durdurulabilir, en azından ortaya çıkma yaşı geciktirilebilir. Kolesterol yüksekliği düzeltilebilir bir risk faktörüdür. Kalp damar hastalığı için en önemli risk faktörlerinden biri sigara içmektir ve mutlaka bırakılmalıdır. Sigara içen bir insan sigarayı bıraktığında 1 yıl sonra kalp damar hastalığı riski belirgin şekilde düşer, sigarayı bıraktıktan 4 yıl sonra kalp damar hastalığı riski sigara içmeyenlerin seviyesine geriler.
- Kolesterol yüksekliği tedavi edilebilir!
- Tansiyon yüksekliği tedavi edilebilir!
- Şeker hastalığı iyi tedavi ile kontrol altına alınabilir!
- Sigara bırakılabilir!
- Düzenli egzersiz yapılabilir!
Sonuçta erken yaşta kalp damar hastası olmaktan kurtulabilirsiniz.

Kolesterol ile ilişkili diğer hastalıklar

• İnme (Felç): Kolesterol yüksekliği neticesinde beyne kan götüren damarlarda ciddi daralma veya tıkanma olduğunda inme ortaya çıkabilir. Damar tıkanması sonucunda beynin bir bölgesine kan gelişi azaldığında veya kesildiğinde beyin dokusu ölmeye başlar ve inme kliniği ortaya çıkar.
• Periferik arter hastalığı: Kalbi ve beyni besleyen damarlar dışında kalan atar damarlar periferik arterler olarak adlandırılır. Kolesterol yüksekliği aynı zamanda periferik arter hastalığı riskini de arttırır. Damar duvarında kolestrol birikintileri oluşur, bu kolesterol plakları zamanla damar içine doğru büyüyerek damarı daraltır. Özellikle bacak ve ayak damarları kolesterol yüksekliğinden ciddi şekilde etkilenir.
• Şeker hastalığı: Şeker hastalığında tedavi ile kan şekeri normal sınırlarda olsa bile kan yağlarında değişiklikler olur Trigliserit seviyesi yükselir, HDL (iyi) kolesterol seviyesi düşer, LDL (kötü) kolesterol seviyesi yükselebilir. Böylece şeker hastalığına ileveten, neden olduğu kolesterol yüksekliği de kalp damar hastalığı riskini arttırır.
• Hipertansiyon: Kolesterol yüksekliği neticesinde damarlarda daralma olduğunda, daralmış damarlara kan pompalamak için kalp daha güçlü kasılmaya başlar ve kan basıncı yükselir.